Phùng Thị Hằng * , Nguyễn Thị Thùy Nhiên , Nguyễn Thị Thanh Diệu , Phạm Đông Hải , Nguyễn Kim Đua Phan Thành Đạt

* Tác giả liên hệ (pthang@ctu.edu.vn)

Abstract

The family of Yams (Dioscoreaceae) has many species of high nutritional value. Most of which are used as food or medicine (Maynard and O’Hair, 2003; Gupta et al., 2012). Two-year (2016-2017) field trip survey in Bay Nui region (An Giang province), through six places (six habitats - ravines, canyons short-cuts, domestic gardens, residential areas and forests – was surveyed at one place), recorded eight wild species of  Dioscoreaceae. The results showed that seven of eight species are used as medicinal plants, and another species is listed in “Vietnam’s Red Data Book” (2007). Morphological data showed diversity of leaf, stem, and tuberous root. An analysis of leaf anatomy showed that these species are different in terms of size, number, arrangement of epidemis cells of blade edges, and vascular bundles structure of leaf veins and petiole. This difference was also reflected in the xylem structure of leaf veins and petiole, and thickness of schlerenchyma.
Keywords: Anatomical characteristics, Bay Nui region, An Giang Province, Dioscoreaceae

Tóm tắt

Họ Củ nâu (Dioscoreaceae) là họ với nhiều loài có giá trị dinh dưỡng cao, phần lớn được sử dụng làm thực phẩm hoặc làm thuốc (Maynard and O’Hair, 2003; Gupta et al., 2012). Kết quả khảo sát trong hai năm (2016-2017) tại vùng Bảy Núi - tỉnh An Giang, qua sáu tuyến với các sinh cảnh khe suối, vực sâu, lối mòn, vườn nhà, khu dân cư, rừng đã ghi nhận được tám loài mọc hoang thuộc họ này, trong đó có bảy loài được sử dụng làm thuốc và một loài có tên trong “Sách đỏ Việt Nam” (2007). Các dữ liệu về hình thái ngoài biểu hiện sự đa dạng về dạng lá,  thân và rễ củ. Kết quả phân tích cấu trúc giải phẫu lá cho thấy những loài này khác nhau về số lượng và sự sắp xếp biểu bì tại các mép lá, cấu trúc bó dẫn tại gân lá và cuống lá; sự khác biệt còn thể hiện ở hình dạng mô gỗ của gân lá, cuống lá và độ dày của mô nâng đỡ.
Từ khóa: Bảy Núi - tỉnh An Giang, đặc điểm hình thái, đặc điểm giải phẫu, họ Củ nâu

Article Details

Tài liệu tham khảo

Đỗ Thị Lan Hương, 2008. Nghiên cứu đặc điểm và cấu tạo giải phẫu thích nghi với chức năng của một số cây trong họ Củ nâu (Dioscoreaceae). Tạp chí Khoa học, 5: 1-6.

Mai Văn Phô, 2011. Các loài thuộc chi Củ nâu có giá trị làm thuốc và thực phẩm ở tỉnh Thừa Thiên Huế. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, 5: 84-88.

Nguyễn Bá, 2005. Hình thái học thực vật, Xuất bản lần thứ ba. Nxb Giáo dục. Hà Nội, 351 trang.

Nguyễn Nghĩa Thìn, 2008. Các phương pháp nghiên cứu thực vật. Nxb Đại học quốc gia Hà Nội. Hà Nội, 165 trang.

Nguyễn Thị Đỏ, 2007. Thực vật chí Việt Nam. Nxb Khoa học kỹ thuật. Tập 8.

Nguyễn Tiến Bân, Trần Đình Lý, Nguyễn Tập và ctv., 2007. Sách đỏ Việt Nam. Phần II: Thực vật. Nhà xuất bản Khoa học tự nhiên và công nghệ. Hà Nội, 612 trang.

Phạm Hoàng Hộ, 1999. Cây cỏ Việt Nam. Nxb Trẻ. Thành phố Hồ Chí Minh, quyển 1: 991 trang, quyển 2: 951 trang, quyển 3: 1020 trang.

Trần Hữu Dũng, 2012. Nghiên cứu khẩu phần ăn chứa tinh bột Củ mài trong hỗ trợ bệnh nhân đái tháo đường type 2. Tạp chí khoa học và công nghệ.

Võ Văn Chi, 1991. Cây thuốc An Giang. Ủy ban Khoa học – Kỹ thuật, AnGiang.

Võ Văn Chi, 2012. Từ điển cây thuốc Việt Nam. NxbY học. Hà Nội, tập 1:1675 trang, tập 2: 1541 trang.

Anjali, K. and Kathi, J.K., 1999. Wild Yam (Dioscoreaceae). Longwood Herbal Task Force. Revised June,23.

Chirdsak, T., Paul, W. and Kongkanda, C., 2005. The Dioscoreaspecies of DoiChiang Dao with particular reference to DioscoreacollettiiHook.f. (Dioscoreaceae), a new record for Northern Thailand. Thai for. Bull (bot.), 33: 213–219.

Ding, Z. and Michael, G.G., 2000. Dioscoreaceae. Flora of China, 24: 276–296.

Govaerts, R. and Wilkin, P., 2015. World Checklist of Dioscorales: Yams and Their Allies, Royal Botanic Gardens Kew.

Gupta, S.K., Kuo, C.L., Chang, H.C., et al., 2012. In Vitro Propagation and Approaches for Metabolites Production in Medicinal Plants. Recent Trends in Medicinal Plants Research, 35–55.

Hills, R., Bachman, S., Forest, F., Moat, J. and Wilkin, P., 2019. Incorporating evolutionary history into conservation assessments of a highly threatened group of species, South African Dioscorea(Dioscoreaceae). South African Journal of Botany, 123: 296–307.

Izabel, P.M., Paola, A.R., Valter, P.A., Vijayasankar, R., Silvana, N., Graciela, I.B.M., Paulo, V.F., Ikhlas, A.K. and Jane, M.B., 2018. Comparative leafmorpho-anatomy of six species of Eucalyptus cultivated in Brazil. RevistaBrasileirade Farmacognosia, 28: 273–281.

Katesarin, M., Puangpen, S. and Kitichate, S., 2008. Ethnobotany of DioscoreaL. (Dioscoreaceae), a major food plant of the Sakai tribe at BanthadRange, Peninsular Thailand. Ethnobotany Research and Applications, 6: 386 – 394.

Katherine, E., 2006. Esau’s plant anatomy: Meristems, Cells, and Tissues of the Plant Body: Their Structure, Function, and Development, Wiley interscience.

Koushik, M., Bhaskar, S. and Datta, B.K., 2009. DioscoreahispidaDennstedt(Dioscoreaceae) - a new recorded for Tripura, India. East Himalayan Society for Spermatophyte Taxonomy, Pleione, 3(2): 224 - 226.

Li, X., Jing, S., Man, S., Li, X., Zhao, C., Wang, Y. and Gao, W., 2016. A new acetylated spirostanolsaponin and other constituents from the rhizomes of DioscoreaalthaeoidesR. Knuth (Dioscoreaceae). Biochemical Systematics and Ecology, 65: 17–22.

Lin, P.L., Lin, K.W., Weng, C.F. and Lin, K.C., 2009. Yam storage protein dioscorinsfrom Dioscoreaalataand Dioscoreajaponicaexhibit distinct immunomodulatory activities in mice. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 57: 4606–4613.

Liu, H., Chou, G.X., Guo, Y.L., Ji, L.L., Wang, J.M. and Wang, Z.T., 2010. Norclerodanediterpenoids from rhizomes of Dioscoreabulbifera. Phytochemistry, 71(10): 1174-1180.

Maynard, D.N. and O’Hair, S.K., 2003). Vegetables of tropical climates | Root Crops of Lowlands. Encyclopedia of Food Sciences and Nutrition, 5965–5970.

Nemes, V., Pacheco, S. and Ana, M.D., 2016. Morpho-anatomy of the leaf of Myrciariaglomerata. Rev. bras. Farmacogn., 26(3).

Peter, K.E., Pieter, B. and Mary, G., 2000. Systematic Plant Morphology and Anatomy: 50 Years of Progress. Taxon, 49(3): 401.

Sharmila, M. and Rajeswari, M., Anatomicalstudies on the leaf of LudwigiaperennisL. world journal of pharmacy and pharmaceutical sciences, 6(5): 668-678.

Yocupitzia, R., Oswaldo, T. and Victor, W.S., 2012. A new and noteworthy species of Dioscorea(Dioscoreaceae) from michoacan, Mexico. Botanical Sciences, 90(4): 381-384.